Στην εποχή μας, το φαγητό έχει πάψει για πολλούς ανθρώπους να είναι μια απλή πράξη επιβίωσης ή απόλαυσης. Έχει μετατραπεί σε πηγή άγχους, ελέγχου, ενοχής και αυτοκριτικής.
Επίσης, πολλοί άνθρωποι, παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες να ακολουθήσουν δίαιτες και να «πειθαρχήσουν», νιώθουν ότι χάνουν συνεχώς την μάχη με την ζυγαριά και το βάρος τους. Όμως, το πρόβλημα δεν βρίσκεται μόνο στο πιάτο τους. Βρίσκεται κυρίως στις σκέψεις και τα συναισθήματα που συνοδεύουν το φαγητό.
Πολύ συχνά η σχέση μας με το φαγητό είναι βαθιά ψυχολογική. Εκφράζει ανάγκες, φόβους, αναμνήσεις, προσδοκίες. Είναι ο καθρέφτης της σχέσης μας με τον ίδιο μας τον εαυτό.
Για να αλλάξει λοιπόν, δεν αρκεί μια λίστα τροφίμων ή ένα αυστηρό πρόγραμμα θερμίδων ή απλώς η έντονη προσδοκία για ένα διαφορετικό – μικρότερο βάρος. Απαιτεί κατανόηση, επίγνωση και επαναπροσδιορισμό της σχέσης νου, σώματος και συναισθήματος.
Γιατί οι δίαιτες αποτυγχάνουν
Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν κάνει επανειλημμένες δίαιτες γνωρίζουν καλά το φαινόμενο.
Αρχικά χάνουν κιλά, νιώθουν ενθουσιασμό, και στην συνέχεια τα κιλά επανέρχονται – πολλές φορές με «τόκο». Η αποτυχία αυτή δεν είναι ζήτημα αδυναμίας χαρακτήρα, αλλά αποτέλεσμα βιολογικών και ψυχολογικών μηχανισμών που ενεργοποιούνται όταν το σώμα και το μυαλό βιώνουν τη στέρηση.
1. Ο μεταβολισμός χαμηλώνει ταχύτητα
Όταν μειώνουμε απότομα τις θερμίδες, ο οργανισμός αντιλαμβάνεται την αλλαγή ως απειλή επιβίωσης.
Ενεργοποιεί μηχανισμούς εξοικονόμησης ενέργειας, μειώνοντας τον βασικό μεταβολισμό. Καίει δηλαδή λιγότερες θερμίδες ακόμη και σε κατάσταση ηρεμίας. Έτσι, όταν η δίαιτα τελειώσει και επανέλθουμε σε φυσιολογική πρόσληψη τροφής, το σώμα αποθηκεύει ευκολότερα λίπος — ένα φαινόμενο που ονομάζεται «σύνδρομο επιβίωσης».
2. Η στέρηση φέρνει υπερφαγία
Όσο περισσότερο απαγορεύουμε τρόφιμα ή ομάδες τροφών (π.χ. γλυκά, ψωμί, λιπαρά), τόσο εντονότερη γίνεται η επιθυμία μας γι’ αυτά.
Η απαγόρευση γεννά ψυχολογική αντίδραση. Όταν «χαλαρώνουμε» έστω και λίγο, η ανάγκη εκτόνωσης οδηγεί σε υπερφαγικά επεισόδια. Το αποτέλεσμα είναι ένα διαρκές εκκρεμές μεταξύ ελέγχου και απώλειας ελέγχου.
3. Το φαινόμενο yo-yo
Η συνεχής εναλλαγή απώλειας και επαναπρόσληψης βάρους οδηγεί σε απώλεια μυϊκής μάζας και νερού, όχι λίπους.
Κατά την επαναπρόσληψη, το βάρος επανέρχεται κυρίως ως λίπος. Έτσι, κάθε νέα δίαιτα ξεκινά με λιγότερη μυϊκή μάζα, πιο αργό μεταβολισμό και αυξημένη απογοήτευση.
4. Οι δίαιτες δεν αλλάζουν συνήθειες
Η πλειονότητα των προγραμμάτων εστιάζει στο «τι» θα φάμε, όχι στο «γιατί» και «πώς».
Χωρίς αλλαγή στην συμπεριφορά και στις σκέψεις που συνδέονται με το φαγητό, η παλιά ρουτίνα επιστρέφει. Η δίαιτα τελειώνει, αλλά το μοτίβο παραμένει.
Το φαγητό ως ψυχολογική εμπειρία
Κάθε πράξη φαγητού συνοδεύεται από μια ψυχική διεργασία. Η πείνα δεν είναι μόνο βιολογική, είναι και συναισθηματική.
Τρώμε γιατί πεινάμε, αλλά και γιατί βαριόμαστε, στεναχωριόμαστε, αγχωνόμαστε ή θέλουμε να νιώσουμε ασφάλεια. Το φαγητό μπορεί να γίνει μέσο ανακούφισης, αλλά και μέσο αυτοτιμωρίας.
Η στέρηση, αντιθέτως, συχνά πυροδοτεί ενοχή. Όταν «χαλάσουμε» τη δίαιτα, αισθανόμαστε ότι αποτύχαμε. Αυτό το αίσθημα ενοχής ενισχύει τον φαύλο κύκλο του στρες και της υπερφαγίας.
Το σώμα ζητά ενέργεια, ο νους ζητά έλεγχο, και το αποτέλεσμα είναι μια συνεχής εσωτερική σύγκρουση.
Από την στέρηση στην κατανόηση
Η αλλαγή της σχέσης με το φαγητό δεν ξεκινά από το πιάτο, αλλά από το μυαλό.
Χρειάζεται να κατανοήσουμε πώς σκεφτόμαστε για το φαγητό, ποιες πεποιθήσεις κουβαλάμε και ποια συναισθήματα ενεργοποιούνται κάθε φορά που τρώμε ή προσπαθούμε να μην φάμε.
Η αυτοπαρατήρηση είναι το πρώτο βήμα. Παρατηρώ τι σκέφτομαι όταν πεινάω, όταν χορταίνω, όταν τρώω χωρίς να υπάρχει πραγματική πείνα. Παρατηρώ τις φράσεις που επαναλαμβάνω στον εαυτό μου:
«Δεν πρέπει να το φάω αυτό», «Αφού το ξεκίνησα, ας φάω κι άλλο», «Θα ξαναμπώ σε δίαιτα από Δευτέρα»
Αυτές οι φράσεις αποκαλύπτουν τον εσωτερικό διάλογο που τροφοδοτεί την συμπεριφορά μας. Δεν χρειάζεται να τον καταπιέσουμε, αλλά να τον κατανοήσουμε.
Η κατανόηση γεννά αποδοχή, και η αποδοχή ανοίγει τον δρόμο για την πραγματική αλλαγή.
Η σταθερότητα δεν έρχεται με τον έλεγχο
Πολλοί πιστεύουν ότι η λύση βρίσκεται στην πειθαρχία: να είμαι «καλός», να μετράω, να αντιστέκομαι.
Όμως, ο αυστηρός έλεγχος είναι εύθραυστος. Μια μικρή απόκλιση αρκεί για να καταρρεύσει. Η σταθερότητα δεν έρχεται με τον έλεγχο, αλλά με την κατανόηση.
Όταν αντιληφθούμε τι πραγματικά χρειάζεται το σώμα και το μυαλό μας όπως ξεκούραση, συναισθηματική φροντίδα, ασφάλεια, ποικιλία, τότε μπορούμε να θρέψουμε τον εαυτό μας με σεβασμό και συνέπεια, όχι με τύψεις.
Κάθε μικρό βήμα είναι επιτυχία. Δεν χρειάζεται τελειότητα, χρειάζεται συνέπεια και φροντίδα.
Από το «αποτέλεσμα» στην «διαδικασία» κι από την διαδικασία στην «ταυτότητα»
Πολλοί ξεκινούν λέγοντας «Θέλω να χάσω 20 κιλά», «Θέλω να έχω καλύτερο σώμα», «Θέλω να ξαναμπώ στα παλιά μου ρούχα», «Θέλω μια φορά να με δω αδύνατο /τη».
Αυτοί είναι στόχοι αποτελέσματος. Όμως, η πραγματική αλλαγή συμβαίνει όταν μετατοπιστούμε προς τους στόχους διαδικασίας και, τελικά, προς την ταυτότητα.
- Αποτέλεσμα: «Θέλω να χάσω 20 κιλά»
- Διαδικασία: «Οργανώνω τα γεύματά μου, φροντίζω τον ύπνο μου, περπατάω καθημερινά»
- Ταυτότητα: «Γίνομαι ο άνθρωπος που φροντίζει τον εαυτό του»
Η μετάβαση από το «τι» στο «ποιος» αλλάζει ριζικά την συμπεριφορά. Όταν αρχίζουμε να βλέπουμε τον εαυτό μας ως κάποιον που αξίζει φροντίδα, τότε οι επιλογές μας γίνονται φυσικές, όχι επιβεβλημένες.
Το τεστ EAT-26 και η αυτοπαρατήρηση
Ένα χρήσιμο εργαλείο αυτογνωσίας είναι το ερωτηματολόγιο EAT-26.
Πρόκειται για ένα διεθνώς αναγνωρισμένο εργαλείο που βοηθά να εντοπιστούν πιθανά μοτίβα διαταραγμένης σχέσης με το φαγητό.
Οι απαντήσεις δεν μπαίνουν για να «βαθμολογήσουν» κάποιον, αλλά για να αναδείξουν πώς σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται γύρω από το φαγητό.
Ερωτήσεις όπως: «Αποφεύγω να τρώω όταν πεινάω;», «Νιώθω ενοχές μετά το φαγητό;», «Σκέφτομαι συνεχώς τις θερμίδες;», «Έχω την αίσθηση ότι το φαγητό ελέγχει τη ζωή μου;» μπορούν να λειτουργήσουν ως καθρέφτης.
Ο στόχος δεν είναι η διάγνωση, αλλά η ενσυναίσθηση. Να δούμε τι μας συμβαίνει χωρίς ενοχή ή ντροπή.
Η έννοια της υποτροπής
Η υποτροπή, το να «ξαναγυρίσουμε» σε παλιά μοτίβα, δεν σημαίνει αποτυχία. Είναι μέρος της εξέλιξης.
Κάθε φορά που επανερχόμαστε, έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε κάτι για τον εαυτό μας: τι μας στρεσάρει, ποια ανάγκη αγνοήσαμε, ποια σκέψη μας παγίδευσε.
Η κατανόηση και η συνέπεια είναι πιο δυνατές από την πειθαρχία. Δεν αλλάζουμε για να τιμωρήσουμε τον εαυτό μας αλλά για να τον θεραπεύσουμε.
Η προετοιμασία για αλλαγή
Η επιθυμία για αλλαγή δεν αρκεί. Χρειάζεται ετοιμότητα και το τεστ ετοιμότητας για αλλαγή βοηθά να αναρωτηθούμε:
Πόσο σημαντική είναι για μένα αυτή η αλλαγή; Πόσο σίγουρος νιώθω ότι μπορώ να την πετύχω; Πόσο χώρο έχω στη ζωή μου για να τη στηρίξω;
Το σκορ δεν είναι καλό ή κακό, είναι ο χάρτης της πορείας μας. Μας δείχνει πού βρισκόμαστε και ποια βήματα χρειάζονται. Αν δεν είμαι έτοιμος να δράσω, μπορώ να ξεκινήσω από την επίγνωση. Αν ήδη δρω, χρειάζομαι υποστήριξη και συνέπεια.
Κάθε στάδιο αλλαγής απαιτεί διαφορετική προσέγγιση, άλλοτε περισσότερη ενθάρρυνση, άλλοτε περισσότερη σταθερότητα, άλλοτε περισσότερο χώρο για σκέψη.
Από την γνώση στην δράση: Τα εργαλεία της αλλαγής
Η ψυχοεκπαίδευση γύρω από τη διατροφή δεν σταματά στη θεωρία. Υπάρχουν πρακτικά εργαλεία που βοηθούν να μετατρέψουμε την γνώση σε πράξη:
- Υπέρ/Κατά: καταγραφή των λόγων που θέλουμε να αλλάξουμε και των φόβων που μας κρατούν πίσω.
- SMART Στόχοι: συγκεκριμένοι, μετρήσιμοι, ρεαλιστικοί στόχοι με χρονικό πλαίσιο.
- Συμβόλαιο Αλλαγής: δέσμευση απέναντι στον εαυτό μας για τις πράξεις που θα υποστηρίξουν τον στόχο.
- Ενναλακτικές λύσεις: εύρεση εναλλακτικών συμπεριφορών για καταστάσεις που μας δυσκολεύουν.
- Επιβράβευση: ενίσχυση θετικών πράξεων, ακόμη και των πιο μικρών.
Αυτά τα εργαλεία λειτουργούν καλύτερα όταν συνοδεύονται από συστηματική καθοδήγηση, ψυχολογική υποστήριξη και ένα περιβάλλον αποδοχής.
Ολιστική προσέγγιση: Σώμα, νους και συναίσθημα
Η αλλαγή δεν είναι ποτέ μόνο διατροφική. Είναι ολιστική.
Η υγεία του σώματος εξαρτάται από τη νοητική και συναισθηματική μας ισορροπία. Ένας εξειδικευμένος επαγγελματίας δεν ασχολείται μόνο με τα κιλά, αλλά με το πώς τρώμε, πώς σκεφτόμαστε, πώς νιώθουμε.
Η συνεργασία διαιτολόγου, ψυχολόγου και καθηγητή φυσικής αγωγής δημιουργεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο στήριξης. Η διατροφή συνδυάζεται με κίνηση, ύπνο, χαλάρωση και αυτοφροντίδα.
Ο στόχος δεν είναι η τέλεια διατροφή, αλλά η πληρότητα και η ισορροπία.
Η φιλοσοφία της Διατροφικής Νοημοσύνης
Η Διατροφική Νοημοσύνη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουμε τα σήματα του σώματός μας, να ακούμε τις ανάγκες μας και να τρώμε με επίγνωση, χωρίς ενοχή. Δεν αφορά απλώς τη γνώση της διατροφής, αλλά τη σοφία της σχέσης με το φαγητό.
Μαθαίνουμε να ξεχωρίζουμε την βιολογική από την συναισθηματική πείνα, να τρώμε με παρουσία και ευγνωμοσύνη, να απολαμβάνουμε χωρίς υπερβολή.
Είναι η μετάβαση από το «τρώω για να ελέγξω» στο «τρώω για να φροντίσω».
Ο ρόλος του επαγγελματία υγείας
Οι σύγχρονοι επαγγελματίες στο πεδίο της διατροφής χρειάζονται πλέον δεξιότητες πέρα από τη γνώση της βιοχημείας ή της θερμιδομετρίας.
Χρειάζονται επικοινωνία, coaching, ψυχοεκπαίδευση και ενσυναίσθηση. Το coaching δεν δίνει λύσεις όμως βοηθά τον άνθρωπο να ανακαλύψει τις δικές του.
Ο επαγγελματίας δεν είναι τιμωρός, αλλά συνοδοιπόρος. Δημιουργεί ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου ο πελάτης μπορεί να μοιραστεί φόβους, ενοχές, και να ξαναχτίσει σταδιακά μια υγιή σχέση με το σώμα του.
Από το άγχος στην αποδοχή
Ο φόβος της αποτυχίας, η τελειομανία, η ανάγκη για έλεγχο είναι εμπόδια που γεννούν άγχος.
Όταν μαθαίνουμε να τα αναγνωρίζουμε, μπορούμε να τα μετατρέψουμε σε συμμάχους. Η αποδοχή δεν σημαίνει παραίτηση· σημαίνει αναγνώριση. Αποδέχομαι ότι δεν είμαι τέλειος, αλλά είμαι ικανός να εξελίσσομαι. Αποδέχομαι το σώμα μου όπως είναι σήμερα, ενώ εργάζομαι και μαθαίνω πως να το φροντίζω καλύτερα.
Η αλλαγή έρχεται μέσα από την αποδοχή, όχι μέσα από την πίεση.
Είστε έτοιμοι να αφήσετε πίσω τις αυστηρές δίαιτες;
Η ελευθερία από τη διατροφική εμμονή δεν σημαίνει εγκατάλειψη. Σημαίνει επανασύνδεση.
Να μάθουμε ξανά να εμπιστευόμαστε το σώμα μας, να ακούσουμε τα μηνύματά του χωρίς να τα κρίνουμε. Να φάμε με χαρά, όχι με φόβο και να κατανοήσουμε ότι η θέληση χρειάζεται θρέψη, όχι τύψεις.
Κάθε άνθρωπος μπορεί να βρει τον δικό του ρυθμό, το δικό του σημείο ισορροπίας. Η αλλαγή δεν ξεκινά από τη Δευτέρα, ξεκινά από τη στιγμή που αποφασίζουμε να φροντίσουμε πραγματικά τον εαυτό μας.
Τι είναι η υπηρεσία diet-coaching.gr
Στο diet-coaching.gr, η αλλαγή δεν αντιμετωπίζεται ως πράξη πειθαρχίας, αλλά ως διαδικασία αυτογνωσίας και ενδυνάμωσης.
Η προσέγγιση συνδυάζει την διατροφή, την ψυχολογία και την εκπαίδευση, με στόχο να βοηθήσει κάθε άνθρωπο να κατανοήσει τη βαθύτερη σχέση του με το φαγητό.
Μέσα από εργαλεία όπως το ερωτηματολόγιο EAT-26, την συνεχή καθοδήγηση πιστοποιημένων επαγγελματιών και την ψυχοεκπαιδευτική διαδικασία, το άτομο μαθαίνει να επαναπροσδιορίζει την σκέψη, να διαχειρίζεται το συναίσθημα και να τρέφει το σώμα του με σεβασμό και φροντίδα.
Η πρώτη δωρεάν συνεδρία αξιολόγησης στο diet-coaching.gr είναι ένα ασφαλές πρώτο βήμα για να γνωρίσει κανείς αυτή την ολιστική φιλοσοφία.
Με ενσυναίσθηση, επιστημονική τεκμηρίωση και συνεργασία μεταξύ διαιτολόγου και ψυχολόγου, οι συμμετέχοντες οδηγούνται βήμα-βήμα σε μια πιο ήρεμη, σταθερή και υγιή σχέση με το φαγητό — και τελικά, με τον ίδιο τους τον εαυτό.
Κλείσε μια συνεδρία αξιολόγησης
Αν αισθάνεσαι ότι έχεις μία διαταραγμένη σχέση με το φαγητό, ή αν θες να συζητήσεις για κάποιον δικό σου άνθρωπο που πιστεύεις ότι έχει μία διαταραγμένη σχέση με την τροφή και το σώμα του, κλείσε τώρα μία αρχική συνεδρία αξιολόγησης με έναν επαγγελματία υγείας και ενημερώσου στη συνέχεια για όλες τις εναλλακτικές επιλογές θεραπείας στο σύνδεσμο diet-coaching.gr
Η υπηρεσία diet-coaching.gr παρέχεται υπό την αιγίδα του Κέντρου Εκπαίδευσης & Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών (ΚΕΑΔΔ).
